Als je moest kiezen: een organisatie of samenleving waar het erom gaat dat alles eerlijk is OF waar welzijn voorop staat?
Wij mensen zijn veel bezig met eerlijkheid. We vergelijken elkaar op social media, we kijken bij de buurman of het kunstgras groener is (ik heb afgelopen week kunstgras in m'n tuin gelegd), we willen thuis een eerlijke verdeling van huishoudelijke taken anders worden we chagrijnig, en op werk is het wel zo eerlijk als de salarissen en bonussen (doe je daar nog aan? jasses) overeenkomen met de prestaties van de persoon.
Aan de andere kant zijn we nogal gebaat bij het welzijn van mensen. We willen onszelf lekker voelen. En het is ook wel zo fijn als de mensen om ons heen ook gezond zijn met een glimlach op het gezicht.
Eerlijkheid geeft welzijn
In veel gevallen zorgt eerlijkheid voor welzijn. Als we het gevoel hebben dat dingen eerlijk zijn, zijn we minder jaloers, gefrustreerd, teleurgesteld of verdrietig. Dus eerlijkheid haalt redelijk wat negativiteit weg. Dat is fijn. Het is zelfs zo dat het beloningssystemen in ons brein activeert wanneer we merken dat dingen eerlijk verlopen. Denk maar aan de opluchting die slachtoffers voelen wanneer een crimineel een flinke gevangenisstraf krijgt.
Eerlijkheid zorgt er ook voor dat mensen die het erg goed hebben, door hard werken aan de ene kant en een stukje geluk (genen) aan de andere kant, wat meer belasting afdragen, waardoor mensen die minder goed bedeeld zijn toch kunnen leven. Dat lijkt mij best eerlijk. En draagt dus bij aan het welzijn van iedereen in de samenleving.
Maar, je voelt 'm al. Eerlijkheid zorgt niet altijd voor welzijn. En soms is de keuze voor welzijn nogal oneerlijk.
Waar ga je voor?
In best wat organisaties is er de neiging om uniformiteit te creëren op verschillende vlakken. Financiële uniformiteit, zoals salarisschalen waar natuurlijk een verschil zit tussen salarissen, maar iedereen volgt exact dezelfde stapjes omhoog. Of uniformiteit in de werkstructuur: Dezelfde tijd starten met de werkdag of dezelfde kledij dragen.
Ik kreeg toen ik studeerde een berisping tijdens een sollicitatie voor een bijbaan bij een bank, dat ik geen stropdas droeg. Ik vroeg: maar ik solliciteer voor een backoffice / callcenter functie waar geen enkele klant mij ooit zal zien... moet dat dan nog steeds? Waarop zonder te knipperen 'ja' werd gezegd, omdat we in de bank allemaal dezelfde uitstraling moesten geven aan de klanten.
Ik ben er niet gaan werken.
Die neiging tot uniformiteit is een hang naar eerlijkheid. Soms worden er dingen voor gelaten: Nee, we gaan niet een borrel met onze afdeling doen, want dat is lullig voor de andere afdelingen.
In een aantal van deze gevallen wordt welzijn aan de kant gezet voor een gevoel van eerlijkheid.
Mijn vraag nogmaals aan jou is: waar kies je voor?
De sluier van onwetendheid
Amerikaanse filosoof John Rawls beschreef in zijn boek A Theory of Justice uit 1971 een manier om naar een zo eerlijk mogelijke samenleving te gaan, 'A just society'. Om zo'n samenleving te kunnen creëren zou er voorafgaand een gedachte experiment gedaan moeten worden, waarin de regels worden bedacht door de bril van een blanco persoon. Je zou je dus moeten voorstellen dat jij later in zo'n samenleving met de door jou bedachte regels zou leven, maar je weet alleen nog niet of je zwart/wit, man/vrouw, dik/dun, dom/slim, gehandicapt/kerngezond enzovoorts zou zijn (The veil of ignorance). Via deze methode zou de meest eerlijke samenleving tot stand kunnen komen. Best een briljante methodologie die je ook in je organisatie zou kunnen toepassen.
Er is alleen een probleem, die Rawls ook onderkende: Er is geen reden om aan te nemen dat eerlijke/rechtvaardige instituties het goede maximaliseren.
Welzijn wint
'Het goede' kun je wat mij betreft zien als het welzijn van de mensen nu en in de toekomst. En niet alleen welzijn voor mensen in die instituties, maar ook daaromheen.
Welzijn moet wat mij betreft altijd voor eerlijkheid komen. Het is mooi als dingen eerlijk kunnen zijn. Graag zelfs. Maar als het er echt op aan komt, dan heb ik liever dat een persoon overleefd dan dat we dodelijke regeltjes volgen om het maar zo eerlijk mogelijk te houden.
In een leven-of-dood situatie denk ik dat niemand hieraan twijfelt. Maar op minder heftige schaal wordt vaak nog het omgekeerde toegepast. Als je kijkt hoe dingen op de werkvloer of in instanties worden geregeld en gedaan, dan lijkt het er behoorlijk op dat eerlijkheid boven welzijn wordt verkozen. Bureaucratie, uniformiteit, protocollen en structuren die er zijn om de eerlijkheid en rechtvaardigheid te bewaken gaan geregeld ten koste van het bevorderen van het welzijn van de mensen. En dat is zonde.
Ga eens in je eigen organisatie na of welzijn boven eerlijkheid staat. Benieuwd wat je vindt.
Soms moet je maar eens oneerlijk zijn om het algehele welzijn te bevorderen. Liever oneerlijkheid dan pijn en lijden. Toch?